Welkom op de pagina die wij, Marcel Barzilay en Ruben Ferwerda, hebben samengesteld ter voorbereiding op de workshop in het kader van de casestudy De Matendreef Revisited. Op deze pagina stellen we online materiaal beschikbaar, bedoeld om kennis te nemen van de achtergronden en de aard van het oorspronkelijke experiment als vertrekpunt. Voor het doel van de casestudy en de workshop, evenals het programma, verwijzen wij graag naar de uitnodiging die we je hebben toegestuurd.

Ruben Ferwerda & Marcel Barzilay

Wijk De Maten, Apeldoorn

De Maten is met 11.000 woningen en 29.000 inwoners de grootste ‘bloemkoolwijk’ van Nederland. De wijk is na planvorming vanaf midden jaren ’60 in een periode van 15 jaar gebouwd. De eerste woningen zijn in 1972 opgeleverd en het laatste plandeel rond 1988. De Maten is opgezet vanuit het ontwerpprincipe van het woonerf en de woonbrink, als reactie op de stempelwijken van de wederopbouw.

Men wilde een veilige woonomgeving, waar mensen elkaar konden ontmoeten, waar kinderen op straat konden spelen in een collectieve ruimte. Het moest een groene wijk worden voor iedereen. Dit hield in dat men op zoek was naar differentiatie in woningtypen, woonvormen en bewonerscategorieën. Dit waren in het algemeen thema’s die belangrijk waren in de woningbouw eind jaren ‘60, begin ‘70. Het zoeken naar deze nieuwe woonvormen vormde ook het doel van het in 1968 geïnitieerde stimuleringsprogramma Predicaat Experimentele Woningbouw. Dit programma had als doel om experimenten op het gebied van woning, woonvorm en woonomgeving te bevorderen.

Binnen de Maten zijn 2 van de 64 projecten te vinden, die met het Predicaat Experimentele Woningbouw zijn gerealiseerd: ‘De Versprongen Woning’ aan de Matendreef en ’38 Uitbreidbare Woningen’ aan de Kuipershof. Twee experimenten waarin bij beiden het thema individualiteit en individueel wonen versus collectiviteit en collectief wonen een grote rol spelen. Bij beide projecten heeft het Bouwfonds Nederlandse Gemeenten als ontwikkelaar opgetreden

De Versprongen Woningen, Matendreef

© Ruben Ferwerda

Deze workshop gaat specifiek over De Versprongen Woning in de Matendreef (1972-1974) van architectenbureau Elling. De woningen zijn gebouwd met behulp van een experimenteel bouwsysteem waarmee niet alleen eengezinswoningen konden worden gebouwd, maar ook voor ouderen en alleenstaanden. De woningen bieden beschutting naar buiten, maar zijn open en licht binnenin. Ze zijn geplaatst aan verschillende soorten woonerfjes, die zowel veilig voor kinderen als goed bereikbaar met de auto moesten zijn. Het project Matendreef was het eerste plandeel van De Maten dat is gebouwd.

Dit plan ligt in de grote jaren-’70 uitbreidingswijk De Maten in Apeldoorn-Zuidoost. Het ontwerp voor de woningbouw is gebaseerd op de studie de ‘versprongen woning’, een familie van woningen waarin het mogelijk is om met behoud van de basisstructuur 98 indelingsvarianten te maken. De uitgangspunten voor het interne leefklimaat waren: een grote privacy in de woning, de mogelijkheid tot meervoudig en gevarieerd gebruik van de woonruimte en een zo groot mogelijke keuze uit woningtypen.

Video 1: mini-college

Kijk hieronder het mini-college (37 min.) dat we hebben opgenomen. Marcel gaat hier in op het oorspronkelijke ontwerp van dit experiment, maar ook de veranderingen tot heden.

Video 2: rondleiding door De Matendreef

Normaal gesproken lopen we tijdens een dergelijke workshop ook een rondje door de wijk om met eigen ogen te zien hoe de buurt erbij staat en enkele zaken aan te wijzen. Vanwege de huidige situatie hebben we deze rondleiding als video opgenomen om toch eenzelfde soort beeld te kunnen vormen. Kijk hieronder dus naar de rondleiding (15 min.).

Verzameling van kaarten en tekeningen

Hieronder een overzicht van enkele van onze inventarisaties en analyses in kaartmateriaal. De situatietekening is ook via deze link te downloaden in PDF formaat.

Nog even de belangrijkste punten uit het mini-college teruglezen?

Voor het externe leefklimaat waren de uitgangspunten: de grote privacy in het eigen gebied en een eenvoudige structuur, waardoor de woningen op economische wijze konden worden gerealiseerd. De studie werd omgezet naar een ontwerp voor 2 typen woningen voor 2 verschillende buurten binnen de Matendreef. Eén type had een variant in spiegelbeeld, met een experimentele (open) indeling van de begane grond. De uitgangspunten voor het externe leefklimaat resulteerden in een verkavelingsvorm van woningblokken met verspringende woningen. In het plan zijn diepe woningen met vier slaapkamers en ondiepe woningen met drie slaapkamers. De plattegronden zijn samengesteld uit twee L-vormige oppervlakken die ten opzichte van elkaar verschoven zijn en in elkaar grijpen. Per woning ontstaan zo twee beschutte buitenruimten, aan de toegangszijde en aan de woonzijde (terras). De woningen hebben een breedte van 7.20 m, (2.70 m + 1.80 m + 2.70 m). In de stroken van 2.70 m zijn de sanitaire-, de slaap- en woonruimten opgenomen. Tussen de L-vormige oppervlakken ontstaat een verkeerszone van 1.80 m breed. De keuken en de woonkamer staan zo met elkaar in open verbinding. Dit levert een levendige vorm van de woonruimte op, die van voor- tot achtergevel doorloopt en waarbij één van deze gevels dicht is. Lichttoetreding vindt dan plaats door middel van een pui in de zijgevel. In het plan zijn uitsluitend eengezinshuizen in twee lagen toegepast, die zowel in geknikte als in rechte bouwblokken opgenomen zijn. De bouwblokken zijn onderling verschillend van lengte. De zichtbare sprongen in de gevels ontstaan ten gevolge van de opbouw van de woningplattegronden. Ter weerszijden van de knik komen grote woningen voor die ten opzichte van elkaar gespiegeld zijn. In de knik komen 2 kleine woningen voor die onderling gespiegeld, maar tevens in plattegrond-opbouw verschillend zijn.

Waarom ontving dit project in de jaren ’70 het predicaat ‘Experimentele Woningbouw’?

De woonkwaliteit wordt door de commissie goed bevonden, hoewel het jammer is dat er geen grotere verscheidenheid aan woningtypen is bereikt. De royale opzet van de woningen is op zichzelf positief, waarbij de indeling van de begane grond van de woningen experimenteel wordt geacht. Bij eventuele herhalingen van het plan zou het maatsysteem verkleind kunnen worden om tot een lagere huur te komen. Ook zou een doorwerking van het maatsysteem tot meer woningvarianten kunnen leiden. De stedenbouwkundige variant op het principe van strokenbouw voor eengezinshuizen met groeperingen van plastische bouwblokken, is een experimenteel element. Er ontstaat een boeiende ruimtewerking. De detaillering van de inrichting vertoont nog wel zwakke plekken, zo meent de commissie, met name voor wat betreft de toegang tot sommige woningen, ligging van sommige schuren en de privacy in sommige tuinen. 

Programma online workshop | woensdag 17 juni

Tijdens de workshop willen we twee thema’s onderzoeken: 

1. de aard van de benodigde transformatie van de openbare ruimte. Het concept van de wijk is gebaseerd op de shared space van het woonerf. Elementen daarvan zijn de toegang met de auto, de groene invulling en de programmering voor ontmoeting en spel.

Vragen die we willen stellen zijn bv. Wat zijn de uitdagingen die op de wijk afkomen, welke kenmerken van de wijk bieden aanleiding tot interventies

2. de aard van de woonprogrammering van de wijk in de toekomst. Het oorspronkelijke concept van het experimentele bouwsysteem was woontype-menging. 

Vragen die we willen stellen zijn: Welke aspecten spelen een rol als de wijk geschikt zou worden gemaakt voor een diverser woonprogramma?; met welke aanpassingen en consequenties moet je rekening houden als er meer ruimte voor éénpersoonshuishoudens zou kunnen worden gecreëerd?; Met welke aanpassingen en consequenties moet je rekening houden als er meer ruimte voor senioren zou kunnen worden gecreëerd?

tijdprogramma-onderdeel
09:30WELKOM / VOORSTELLEN
Na inloggen graag naam + functie/rol invullen
09:45PITCH Jeroen Atteveld (Heren5)
lessen uit het onderzoek en project Ittersummerlanden voor de Matendreef
09:55PITCH Frans Wittenberg (Buro Stedelijke Planning):
lessen uit het onderzoek Bloemkoolwijk, een uitgekookt concept voor de Matendreef
10:05PARALLELSESSIE 1 (40 min. / 3 groepen van ca. 4-5 personen)
werken aan de scenario’s voor de openbare ruimte
10:45Koffie-inschenkmoment
10:55PARALLELSESSIE 2 (40 min. / 3 groepen van ca. 4-5 personen)
werken aan scenario’s voor het woonprogramma
11:35SAMENVATTING & AFRONDING
12:00EINDE / napraten voor wie wil
NB. Programma onder voorbehoud. Laatste update: donderdag 4 juni 2020